Susan Kigula: de vrouw die vanuit de dodencel zichzelf vrijpleitte
Het indrukwekkende verhaal over haar strijd naar rechtvaardigheid
Door: Eva Priester
De doodstraf is vandaag de dag in 144 landen afgeschaft. Toch zitten er wereldwijd meer dan 25.000 mensen in de dodencel en werden er in 2020, 483 executies uitgevoerd.[1] Hoe voelt het om in zo’n cel terecht te komen? Het overkwam de Oegandese Susan Kigula die op 21-jarige leeftijd haar doodvonnis kreeg voor de zogenaamde moord op haar man. In de gevangenis besloot ze om rechten te gaan studeren. Ze pleitte vervolgens zichzelf en 417 anderen vrij en zet zich nu wereldwijd in voor het afschaffen van de doodstraf.
Kigula werd geboren in een kleine stad, zo’n 140 km van Kampala, de hoofdstad van Oeganda. Samen met haar broers en zussen groeide zij op in een hechte kerkgemeenschap, ze ging naar school en was ambitieus. Zo droomde zij ervan om later bij een bank te werken, een goede baan die haar onafhankelijk zou maken. Op achttienjarige leeftijd ontmoette zij Constantine Sseremba, ze besloten om samen te gaan wonen en kregen een dochter.
Op 9 juli 2000 werd Kigula wakker in het ziekenhuis. Ze had een grote wond in haar nek die haar bijna fataal was geworden. Ze kreeg te horen dat haar partner was overleden, zijn keel was doorgesneden, hij was op slag dood. Drie dagen later kreeg Kigula, die nog steeds in het ziekenhuis lag, bezoek van de politie. Ze werd beschuldigd van de moord op haar partner, werd gearresteerd en rechtstreeks naar een maximaal beveiligde gevangenis gebracht. In 2002 werd ze schuldig bevonden voor de moord op haar partner en veroordeeld tot de dood.[2]
In de gevangenis zat Kigula niet stil. Ze hoorde dat de mannen in de gevangenis toegang hadden tot onderwijs, terwijl de vrouwelijke gevangenen dit niet hadden. Kigula besloot haar medegevangenen les te gaan geven onder een boom met behulp van boeken die door families waren geschonken. In 2011 werd ze, ondersteund door het ‘African Prisons Project’, de eerste Oegandese gevangene die op afstand rechten studeerde aan de Universiteit van Londen.
Kigula startte een juridische kliniek in de gevangenis om haar medegevangenen te helpen met het aanvragen van borgtocht en het schrijven van beroep. Ook leerde ze hen hoe ze zichzelf moesten vertegenwoordigen in de rechtszaal. Kigula bleek een groot academisch succes en besloot - nog voor het afronden van haar studie - een petitie te starten om de doodstraf in Oeganda aan te vechten.
De zaak “Susan Kigula and 417 Others vs Attorney general”, die Kigula beroemd maakte, was een mijlpaal in het Oegandese rechtssysteem. De uitspraak had grote gevolgen voor de manier en de mate waarin rechters de doodstraf opleggen. Vanaf dat moment was een doodvonnis in het geval van moord niet meer verplicht om op te leggen. Eveneens mag een tot de dood veroordeelde niet meer voor onbepaalde tijd in de dodencel worden gehouden. Als de veroordeelde niet binnen drie jaar wordt geëxecuteerd, wordt de straf automatisch omgezet in een levenslange gevangenisstraf.[3] Het vonnis van zowel Kigula, als van de andere 417 tot de dood veroordeelde mensen, werd opnieuw bekeken en werd vervolgens omgezet in een gevangenisstraf. Zo werd haar straf verminderd tot twintig jaar, waardoor zij in 2016 vrijgelaten werd. Uiteindelijk heeft Susan Kigula zestien jaar vastgezeten.
Ondanks dat Kigula jurist is geworden, wilt zij niet op een kantoor werken. Zij heeft na haar vrijlating een organisatie opgericht om kinderen van gevangen op te vangen en hen een kans te bieden om naar school te gaan.[4] Ook kwam Kigula er door haar eigen ervaring met het Oegandese rechtssysteem achter dat er weinig hulp is voor mensen die zich geen advocaat kunnen veroorloven. Met behulp van het “African Prison Project” wil Kigula de juridische bijstand toegankelijker maken, om dat te bereiken leidt zij gevangen op om medegevangenen te kunnen bijstaan bij hun proces.[5] Momenteel reist Kigula de hele wereld rond om aandacht te vragen voor de afschaffing van de doodstraf. Zo kwam zij laatst ook naar Rotterdam, waar zij een belangrijke boodschap meegaf, namelijk dat vrijheid een privilege is en dat wij dit in Nederland minder als vanzelfsprekend zouden moeten beschouwen.
[1] ‘De doodstraf in 2020: ondanks corona toch veel executies in sommige landen’, amnesty.nl, 21 april 2021.
[2] Megha Mohan, ‘Susan Kigula: The woman who freed herself and hundreds from death row’, BBC News, 13 april 2018.
[3] Megha Mohan, ‘Susan Kigula: The woman who freed herself and hundreds from death row’, BBC News, 13 april 2018.
[4] Marnix de Bruyne, ‘Hadden de Britten zich ook maar zo ingezet voor het afschaffen van de doodstraf’, NRC, 20 oktober 2021.
[5] Megha Mohan, ‘Susan Kigula: The woman who freed herself and hundreds from death row’, BBC News, 13 april 2018.