Is Nederland een claimparadijs geworden?

Het aantal massaclaims dat wordt ingediend bij Nederlandse rechtbanken, loopt sinds een wetswijziging in 2020 razendsnel op.

Steeds vaker worden bedrijven en financiële instellingen geconfronteerd met massaclaims, ingediend door claimstichtingen die pretenderen namens grote groepen belanghebbenden te spreken. Dit kan aanzienlijke gevolgen hebben voor zowel de bedrijfsvoering als de reputatie van deze ondernemingen.

Met ingang van 1 januari 2020 is het mogelijk om door middel van een collectieve actie bij de Nederlandse rechter schadevergoeding te eisen voor grote groepen benadeelden. Dit is vastgelegd in artikel 3:305a e.v. BW. De door de rechter toegewezen schadevergoeding is in principe van toepassing op alle gedupeerden die in Nederland wonen, tenzij zij hebben aangegeven hieraan niet deel te willen nemen. De nieuwe Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (hierna: WAMCA) is bedoeld om partijen te stimuleren om massaschades te schikken en zo’n schikking aantrekkelijker te maken.

Volgens een artikel in NRC is de WAMCA zeer populair en vinden de meeste massaclaims in Europa momenteel plaats in Nederland. (1) Deze claims zijn gericht tegen de Staat der Nederlanden, diverse ministeries en overheidsorganen, maar ook tegen bedrijven zoals Airbus, TikTok, Apple, de NS, verschillende autofabrikanten, de winkelketen Wibra, Airbnb en diverse internetproviders. Advocaten stellen dat het gemakkelijk en relatief goedkoop is om hier toegang tot het recht te krijgen en dat Nederland daarom bekend staat als een goed procesland.Hoewel Nederland bekendstaat als een voorloper op het gebied van gemakkelijke toegang tot het recht, kan dit positieve imago misleidend zijn volgens mediators. Zij weten dat een goede procesomgeving niet per se betekent dat conflicten daadwerkelijk worden opgelost. In feite kan dit zelfs een ongunstig voorteken zijn. (2)

Regels van de WAMCA

De WAMCA heeft een centraal register opgezet voor collectieve vorderingen. Hier moeten alle belangenbehartigers, zoals stichtingen of verenigingen die namens een grotere groep gedupeerden een schadeclaim willen indienen, hun dagvaarding laten registreren. Als er meerdere organisaties zijn die een vordering willen indienen voor dezelfde gebeurtenis, beslist de rechter welke organisatie het meest geschikt is om op te treden als 'exclusieve belangenbehartiger'. Deze organisatie zal dan als vertegenwoordiger optreden voor alle individuele belanghebbenden, ongeacht of zij zich hebben gemeld of op de hoogte zijn van de procedure. Belanghebbenden worden geïnformeerd via publicatie in de krant, online en indien mogelijk per brief en krijgen minstens een maand de tijd om aan te geven dat ze niet willen deelnemen - een opt-outrecht. Als ze niets doen, geldt de uitkomst van de procedure ook voor hen. (3)

Om te kunnen optreden als belangenbehartiger onder het regime van de WAMCA, moet een vereniging of stichting aan een hele reeks eisen voldoen. Deze eisen hebben betrekking op het doel, de representativiteit, financiën, transparantie, toezicht en de organisatiestructuur van de belangenbehartiger. Niet alle organisaties zijn in staat om aan deze vereisten te voldoen. Veel van de WAMCA-procedures zijn daarom gestrand op de vraag van de belangenbehartiger. (4)

Winstoogmerk van investeerders

Gewoonlijk worden WAMCA-procedures tegen bedrijven gefinancierd door grote, vaak buitenlandse, investeerders. Deze investeerders betalen alle advocaat- en proceskosten die soms tot in de miljoenen kunnen oplopen. In ruil hiervoor proberen de investeerders, via de belangenorganisatie, contractuele afspraken te maken met zoveel mogelijk individuele belanghebbenden om bijvoorbeeld een bepaald percentagete ontvangen van de uiteindelijk uit te betalen schadevergoeding. Voor de investeerders is deze financiering een vorm van 'durfkapitaal'. Het is belangrijk op te merken dat advocaten in Nederland doorgaans niet mogen werken op no-cure-no-pay-basis (5), maar investeerders en belangenorganisaties zijn niet gebonden aan deze regel. (6)

Voorwaarden voor instellen collectieve actie

Wat betreft de collectieve actie is het dus zo dat zodra de stichting of vereniging die de vordering instelt het geding op eigen naam voert en dus louter ter behartiging van de belangen van anderen. (7) Om een collectieve actie in te stellen moet een stichting of vereniging aan een aantal voorwaarden zijn voldaan, aldus art. 3:305a lid 1 BW:

De stichting of vereniging heeftvolledige rechtsbevoegdheid;
Zij behartigen deze belangen ingevolge haar statuten en deze belangen worden voldoende zijn gewaarborgd;

In de aanloop naar de WAMCA is echter veel te doen geweest om demanier waarop sommige representatieve belangenorganisaties in de praktijk opereren. Het tweede lid van art. 3:305a BW bevat daarom een vijftal vereisten die over de ontvankelijkheid gaan:

De belangenorganisatie is een toezichthoudend orgaan;
De belangenorganisatie beschikt over doeltreffende en passende mechanismen voor de deelname aan of vertegenwoordiging bij de besluitvorming;
De belangenorganisatie beschikt over voldoende financiële middelen;
De belangenorganisatie heeft een algemeen toegankelijke website;
De belangenorganisatie is ervaren en deskundig

Het derde lid van art. 3:305a BW bevat nadere ontvankelijkheidsvereisten (8):

De belangenorganisatie heeft geen winstoogmerk;
De belangenorganisatie heeft een voldoende nauwe band met de Nederlandse rechtssfeer;
Op de belangenorganisatie rust een overlegverplichting.

Conclusie

Al met al maakt de WAMCA het mogelijk om schadevergoeding te eisen voor grote groepen benadeelden. Nederland staat bekend als een goed procesland vanwege de gemakkelijke toegang tot de rechter en de WAMCA is daarom zeer populair. Echter, mediators waarschuwen dat een goede procesomgeving niet per se betekent dat conflicten daadwerkelijk worden opgelost. Verder moet, om op te kunnen treden als belangenbehartiger onder het regime van de WAMCA, een vereniging of stichting aan een hele reeks eisen voldoen. Het is bovendien belangrijk dat de voorwaarden door de betrokkenen goed worden overwogen voordat aan zo een procedure wordt begonnen.