Hoop, lef en trots. Wat betekent het hoofdlijnenakkoord voor (rechten)studenten?

Op 16 mei werd het 26 pagina’s lange hoofdlijnenakkoord van de coalitiepartijen gepubliceerd. BBB, NSC, PVV en VVD. In het akkoord staat grofweg wat de plannen zijn van het toekomstige kabinet. In dit artikel wordt uitleg gegeven over de belangrijkste onderwerpen in het hoofdlijnenakkoord voor (rechten)studenten, zoals de langstudeerboete en de plannen voor een constitutioneel hof.

Inleiding hoofdlijnenakkoord

‘’Of het nou gaat om bestaanszekerheid, zorg of geld in de portemonnee, of het beschikbaar zijn van voldoende woningen, onze ambitie is groot. We willen ook de veel te hoge instroom van asielzoekers en immigranten keren. We willen dat boeren, tuinders en vissers weer een toekomst hebben.

We zien een overheid die een baken van betrouwbaarheid is voor alle Nederlanders. Mensen die rechtszekerheid en goed bestuur verdienen. Met veiligheid voor hun gezin in de eigen buurt.’’(1)

Studiemigratie

In het hoofdlijnenakkoord staat dat de partijen de studiemigratie in het hoger onderwijs in de bachelorfase willen beperken. Dit geldt niet voor de studies waar arbeidsmarkttekorten zijn. In het akkoord worden een aantal oplossingen genoemd: ‘’meer opleidingen in het Nederlands, een numerus fixus voor buitenlandse studenten, beperking tot het verkrijgen van een basisbeurs en verhoging van het collegegeld voor niet-EU-studenten’’.(1)

Vorig jaar maakte Pieter Omtzigt al duidelijk dat hij wil dat universiteiten minder Engelstalige bachelors aanbieden als die ook in het Nederlands kunnen. “In de wet staat dat Nederlands de voertaal is in het hoger onderwijs, met enkele uitzonderingen. Laten we dus beginnen met het handhaven van de wet’’, aldus Omtzigt.(2)

Voor (aankomende) studenten

Dit zijn belangrijke punten die de partijen benoemen voor (aankomende) studenten. Als eerst wordt het bindend studieadvies niet versoepeld. De partijen willen dit zo veel mogelijk houden zoals het tot op heden is. Tevens wordt voor de bekostiging van het hoger onderwijs overgestapt naar een capaciteitsbekostiging om de opleidingen met krimpende studentenaantallen, die voor de arbeidsmarkt of regio belangrijk zijn, overeind te houden. Vervolgens wordt benoemd dat de studiebeurs blijft en dat studenten die hebben gestudeerd onder het sociaal leenstelsel een extra eenmalige tegemoetkoming krijgen.(1)(3)

Extra tegemoetkoming

Het voormalige plan, op voorstel van Pieter Omtzigt, was dat de studenten in het leenstelsel een korting kregen op de rente die boven op hun studieschuld ligt. Deze extra tegemoetkoming zou 6 miljard hebben gekost. Nu is besloten dat nog maar 1,4 miljard wordt uitgetrokken voor de tegemoetkoming van studenten. De tegemoetkoming in 2025 stond al wettelijk vast, dus die blijft wel. Deze kost de staatskas 1 miljard euro.(4)

Langstudeerboete

De langstudeerboete komt terug. Vanaf het studiejaar 2013/2014 was die afgeschaft door het kabinet-Rutte 2, maar zal vanaf het studiejaar 2026/2027 weer ingaan.(5) De langstudeerboete houdt in dat studenten die meer dan een jaar langer doen over hun studie, 3000 euro meer aan collegegeld moeten betalen. De schatting is dat dit de staatskas 282 miljoen per jaar op zal leveren.(3)

Studentenorganisaties zijn ontevreden over de ingang van de langstudeerboete. Zo noemt de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) de boete ‘’dramatisch voor studenten’’.(6)

Vorig jaar bleek uit een onderzoek van het Trimbos-Instituut, ECIO en RIVM dat studenten in het hoger en wetenschappelijk onderwijs, door een opstapeling van problemen en onzekerheden, stress, overbelasting en prestatiedruk ervaren.(7) Jongeren lopen volgens dit rapport een eindeloze ‘obstacle run’. Dit betekent dat jongeren en het hoge tempo van de wereld, met veel obstakels, moeten bijhouden.(8) Uit het onderzoek bleek dat een op tempo prestatiegerichte maatschappij één van de opstapelingen is voor de onzekerheden en stress onder studenten. Weliswaar ervaren studenten de stress en prestatiedruk niet allemaal even erg en zien juist positieve kanten in de druk en stress.(7)

Constitutioneel hof

‘’Meer zeggenschap van burgers door een ander kiesstelsel en versterking van grondrechten door een constitutioneel hof’’ staat in het hoofdlijnenakkoord. De coalitiepartijen willen een grondwetsherziening voorstel doen tot de invoering van een constitutioneel hof dat wetten toetst aan de Grondwet. Hiernaast willen de coalitiepartijen een voorstel indienen dat gaat over de beoogde invulling van de toetsing.(1) In 2022 pleitte de Raad van State een zienswijze voor de afschaffing van het toetsingsverbod.

Het belangrijkste argument voor de bevoegdheid van de rechter om een wet in formele zin na de inwerkingtreding aan de Grondwet te toetsen, is dat het de rechtsbescherming van burgers in concrete gevallen kan versterken. De wetgever kan namelijk bij de totstandkoming van de wet niet zien hoe de wet in specifieke gevallen uitpakt. De rechter kan met een toetsingsverbod een corrigerende en mitigerende rol spelen volgens de Raad van State.

Echter is de Raad van State niet voor een apart constitutioneel hof. Hij bepleit dat alle rechters een concreet geschil direct mogen toetsen aan de Grondwet.(9)

Een grondwetsherziening voor constitutionele toetsing lag tussen 2002 en 2018 ook al klaar. Deze herziening is uiteindelijk nooit gekomen.

Conclusie

Het is nog maar de vraag of het Grondwetsherziening voorstel van deze coalitiepartijen meer succes heeft dan het vorige voorstel. Wat betreft de hoogte van de extra compensatie voor de pechgeneratie blijft nog veel onduidelijk. Ook de gevolgen van de langstudeerboete op de prestaties en het welzijn van de studenten ook nog maar blijken.

Bronnen

Hoop, lef en trots’, hoofdlijnenakkoord PVV, VVD, NSC en BBB, 16 mei 2024.
‘’Is het onderwijs er voor de global mindset van de elite, of om iederéén kansen te bieden?’’, trouw.nl, 5 april 2023.
‘’ISO: “Beste student, het hbo en wo worden begraven; ga in het zwart gekleed” ‘’, iso.nl, 16 mei 2024.
‘’Woede in Tweede Kamer over voorstel NSC: miljarden minder voor 'pechgeneratie' ‘’, rtl.nl, 15 april 2024.
‘Bruggen slaan’, Regeerakkoord VVD en Pvda, 29 oktober 2012.
‘’ Zo reageren jongerenorganisaties op het coalitieakkoord’’, nos.nl/nieuwsuur, 17 mei 2024.
Dopmeijer, P., Scheeren, L., Van Baar, J. & Bremer, B. (2023).
ABRvS 22 april 2022.