Legalisatie van cannabis in Nederland: Een overzicht van huidige regels, geschiedenis, internationale vergelijkingen en toekomstige plannen

De discussie rondom de legalisatie van cannabis is in Nederland al decennialang aan de gang. Terwijl Nederland bekendstaat om zijn progressieve houding ten aanzien van cannabis, is de realiteit complexer dan vaak wordt gedacht. In dit artikel staat een overzicht van de huidige regelgeving, de geschiedenis van het gedoogbeleid, internationale vergelijkingen, Europese wetgeving en de plannen van het Nederlandse kabinet.

Huidige regels en gedoogbeleid

In Nederland geldt een uniek gedoogbeleid ten aanzien van cannabis. Dit beleid houdt in dat het bezit van maximaal vijf gram cannabis en het telen van maximaal vijf cannabisplanten voor persoonlijk gebruik niet strafrechtelijk wordt vervolgd. Formeel gezien is dit wel nog illegaal. Coffeeshops mogen tot vijf gram per persoon per dag verkopen, mits ze zich aan bepaalde regels houden.(1)

Dit gedoogbeleid is vastgelegd in de ‘Aanwijzing Opiumwet’, dat de prioriteiten van de opsporing en vervolging in deze zaken regelt. Coffeeshops moeten zich houden aan de zogenoemde AHOJG-criteria: geen advertenties, geen harddrugs, geen overlast, geen verkoop aan minderjarigen en geen verkoop van grote hoeveelheden (meer dan vijf gram).(2)

Geschiedenis van het gedoogbeleid

Het huidige Nederlandse gedoogbeleid komt uit de jaren '70. In 1976 werd de Opiumwet aangepast om een onderscheid te maken tussen harddrugs en softdrugs. Deze wijziging werd gedaan, omdat de gezondheidsrisico's van cannabis relatief klein zijn in vergelijking met die van harddrugs zoals heroïne en cocaïne.(3) Daarnaast zorgden de mensen die cannabis rookten niet voor overlast. Voor de politie was er dus niet genoeg reden om in te grijpen.(4)

Het doel van het gedoogbeleid was om de gebruikers van softdrugs te scheiden van harddrugsgebruikers, en zo te voorkomen dat cannabisgebruikers in contact zouden komen met criminele netwerken die harddrugs verhandelen. Het beleid was ook bedoeld om politie en justitie in staat te stellen hun middelen te concentreren op de bestrijding van de handel in en het gebruik van harddrugs.(5)

Kritiek

Toch is er veel kritiek. Zes op de tien Nederlanders vinden dat de levering en verkoop van cannabis en hasj legaal moet worden.(6) De voornaamste redenen hiervoor zijn misdaadbestrijding, extra belastinginkomsten, kwaliteitscontrole en regulering. (4) Als eerste kunnen drugscriminelen niet meer verdienen aan de productie en handel van drugs. De handelaren worden eigenlijk buitenspel gezet. De politie kan zo meer aandacht richten op andere zaken. Tegenstanders zijn hier sceptisch over. Ze beweren dat criminelen andere wegen zullen vinden om geld te verdienen, zoals mensensmokkel, orgaanhandel of milieucriminaliteit.(7)

Daarnaast kan de overheid de prijs van cannabis verhogen met belastingen en accijnzen. Een hogere prijs zou ertoe kunnen leiden dat mensen minder gaan gebruiken. (7)

Als laatste kunnen kwaliteitseisen gesteld worden aan drugs, zoals cannabis. Zo is de kans minder groot dat mensen slechte of verontreinigde drugs gebruiken. Mensen die tegen de legalisering zijn, vinden dat als drugs gelegaliseerd wordt, de overheid het gebruik ervan goedkeurt. Het verbod geeft volgens hen juist aan dat cannabis ongezond is en slecht is voor de maatschappij. (7)

Internationale vergelijkingen

Terwijl Nederland vaak wordt gezien als een pionier in het gedoogbeleid, hebben andere landen verschillende benaderingen ten aanzien van cannabis. In de Verenigde Staten is cannabis op federaal niveau nog steeds illegaal. Opvallend is dat het ministerie van Justitie begin mei stappen heeft ondernomen om cannabis te herclassificeren van een Schedule I gecontroleerde stof, vergelijkbaar met heroïne, naar een Schedule III stof. Toch hebben 24 staten, waaronder Californië, het recreatieve gebruik van cannabis gelegaliseerd.(8)

Canada is een ander opmerkelijk voorbeeld. Daar is cannabis sinds oktober 2018 volledig gelegaliseerd voor zowel medisch als recreatief gebruik. De Canadese overheid heeft een systeem opgezet waarbij productie, distributie en verkoop van cannabis streng worden gereguleerd.(9)

In Europa variëren de benaderingen aanzienlijk. Portugal heeft een decriminalisatiemodel waarbij bezit van kleine hoeveelheden cannabis (en andere drugs) niet strafrechtelijk wordt vervolgd, maar wordt behandeld als een administratieve overtreding.(10)

Spanje heeft een gedoogbeleid dat vergelijkbaar is met Nederland, maar met een nadruk op cannabisclubs. Cannabisclubs zijn privéclubs waar leden gezamenlijk cannabis kunnen kweken en gebruiken. Het verschil met de Nederlandse coffeeshops, is dat Spaanse cannabisclubs opereren in een juridisch grijs gebied. Hoewel het persoonlijke gebruik van cannabis is gedecriminaliseerd, blijft de verkoop ervan illegaal. Omdat de cannabisclubs niet officieel gereguleerd worden door de overheid, krijgen ze vaak te maken met politie-invallen en juridische vervolging.(11)(12)

Europese wetgeving

De Europese Unie heeft geen uniform beleid ten aanzien van cannabis, aangezien drugsbeleid grotendeels onder de bevoegdheid van de individuele lidstaten valt. Echter, er zijn enkele gemeenschappelijke richtlijnen en wetgevingen die invloed hebben op nationaal beleid. De EU Drug Strategy (2021-2025) benadrukt een evenwichtige aanpak tussen preventie, behandeling en handhaving.(13)

De EU-lidstaten zijn ook gebonden aan internationale verdragen, zoals het Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen van 1961, dat cannabis op de lijst van gecontroleerde stoffen plaatst. Deze verdragen verplichten de lidstaten om maatregelen te nemen tegen de productie en distributie van cannabis, ondanks dat ze enige flexibiliteit bieden in de handhaving en de behandeling van persoonlijke consumptie.(14)

Plannen van het Nederlandse kabinet

Het huidige demissionaire Nederlandse kabinet heeft plannen aangekondigd om de cannabismarkt verder te reguleren. Een belangrijk onderdeel hiervan is het experiment met de gesloten cannabisketen, ook wel het wietexperiment genoemd. Dit experiment houdt in dat tien gemeenten geselecteerd zijn om legaal geteelde cannabis te verkopen in coffeeshops. De bedoeling is om te onderzoeken of dit leidt tot minder criminaliteit en betere volksgezondheid.(15)

Conclusie

De legalisatie en regulering van cannabis blijft een complex en veelbesproken onderwerp in Nederland en wereldwijd. Het Nederlandse gedoogbeleid heeft zijn wortels in de jaren '70 en is ontworpen om gebruikers van softdrugs te scheiden van harddrugsgebruikers. Internationaal variëren de benaderingen aanzienlijk, met volledige legalisatie in landen als Canada en in sommige Amerikaanse staten, terwijl andere landen een decriminalisatiemodel hanteren. De Europese Unie biedt een raamwerk voor samenwerking, maar laat veel ruimte voor nationale beleidsvorming. In Nederland worden de regels momenteel verder verfijnd met experimenten zoals de gesloten cannabisketen. Met deze stappen lijkt Nederland zich voor te bereiden op een toekomst waarin cannabis volledig gereguleerd wordt, maar het blijft nog de vraag wat het nieuwe kabinet voor plannen heeft.

Bronnen

Openbaar Ministerie. (2023). Richtlijn voor strafvordering Opiumwet softdrugs 2023R003.
Aanwijzing Opiumwet, 01-03-2015 t/m heden.
Trimbos-instituut. (2022). Feiten en cijfers cannabis .
‘Waarom jouw joint nog steeds niet legaal is’, nosop3, 15 juni 2024.
Vereniging van Nederlandse Gemeenten. (2015). Rapport Werkgroep Cannabisbeleid.
‘Meerderheid Nederlanders wil legale wietteelt en -handel’, trouw.nl, 4 april 2024.
‘Wat zijn argumenten voor en tegen legalisering?’, Jellinek.nl.
‘Daily cannabis use overtakes drinking in US first’, bbc.com, 24 mei 2024.
Policy and Regulations (Cannabis), www.ccsa.com.
‘Failure or Success? The Answer Isn’t So Simple’, knowledge.wharton.upenn.edu, 5 september 2023.
At Spannabis, Cannabis Culture Is ‘Unstoppable’ Despite Crack Downs´, forbes.com, 20 maart 2024.
´Gaan Spaanse Cannabis Social Clubs ten onder aan regelgeving?´, royalqueenseeds.nl, 2 juli 2021.
(Drugsbeleid van de EU, z.d.).
Brussel, 16.12.2021 COM(2021) 807 final 2021/0417(NLE).
‘Gesloten cannabisketen: mogelijk minder overlast en criminaliteit, maar strijdig met Europees recht?’ europadecentraal.nl, 18 december 2023.