Juridisch nieuws: de nieuwe regels voor fatbikes in Nederland

Fatbikes, bekend om hun opvallende brede banden en een robuuste uitstraling, verschijnen steeds vaker in het Nederlandse straatbeeld. Oorspronkelijk ontworpen als terreinfietsen, vinden deze fatbikes steeds meer hun weg naar parken, fietspaden en stedelijke omgevingen. Deze opkomst heeft echter geleid tot juridische vraagstukken, met name vanwege de toenemende verkeersongevallen en het illegaal opvoeren van de voertuigen. In reactie daarop zijn er in september 2024 strengere regels ingevoerd om de veiligheid van gebruikers en andere weggebruikers te waarborgen. Dit artikel bespreekt de huidige juridische status van fatbikes en de recente ontwikkelingen in de wetgeving.

De huidige juridische status

Op dit moment is er geen minimumleeftijd voor de fatbike vastgesteld. Er geldt wel een aanbevolen minimumleeftijd van twaalf jaar, maar op dit moment mag iedereen nog op een fatbike rijden, ook jonge kinderen.

In Nederland vallen fatbikes in principe onder de e-bike regelgeving, zolang ze voldoen aan bepaalde eisen. Zo mag de motor niet meer dan 250 watt vermogen hebben en moet de trapondersteuning stoppen bij 25 kilometer per uur. Wanneer de fatbikes voldoen aan deze technische voorwaarden mogen ze zonder kenteken, rijbewijs of helmplicht op fietspaden worden gebruikt.

Echter, zodra een fatbike wordt opgevoerd zodat deze harder kan dan 25 kilometer per uur of voorzien is van een gashendel, verandert de classificatie van een fatbike naar een bromfiets. Dit houdt in dat de bestuurder verplicht is om een helm te dragen, in het bezit moet zijn van een bromfietsrijbewijs en dat de fatbike verzekerd en geregistreerd moet zijn.(1) Deze regels zijn bedoeld om de veiligheid op de weg te waarborgen, maar in de praktijk wordt niet altijd goed gecontroleerd op naleving, wat tot misstanden leidt.

Problematiek

Steeds meer mensen worden slachtoffer van fatbike-ongevallen. Dit blijkt uit cijfers van VeiligheidNL, die aangeven dat steeds meer fatbikerijders in het ziekenhuis belanden. Alleen al in de periode van april tot en met juni van dit jaar kwamen 115 van de fatbikerijders in het ziekenhuis terecht, waarvan bijna de helft tussen de twaalf en veertien jaar oud was. Dit aantal geeft nog geen compleet beeld, aangezien de gegevens alleen afkomstig zijn van 14 van de 83 spoedeisende hulpafdelingen in ons land. Het aantal ongevallen met fatbikes ligt dus waarschijnlijk nog veel hoger.(2)

Een van de belangrijkste oorzaken van ongevallen is waarschijnlijk het opvoeren van fatbikes. Door de motor op te voeren, kunnen sommige fatbikes wel snelheden van 45 of 50 kilometer per uur bereiken, wat aanzienlijk boven de toegestane snelheidslimiet ligt. Deze snelheden kunnen gevaarlijke situaties opleveren, bijvoorbeeld op fietspaden waar ook langzamere fietsers rijden en voetgangers zich bevinden. Vaak betreft het bij opgevoerde fatbikes illegale fatbikes die geïmporteerd zijn uit het buitenland, zoals bijvoorbeeld uit China: de geïmporteerde fatbikes voldoen niet aan de Nederlandse wetgeving en kunnen eenvoudig worden opgevoerd.(3)

Handhaving van de illegale voertuigen vormt een grote uitdaging, met name omdat de fatbikes vaak via online platforms worden verkocht zonder dat de koper zich bewust is van de wettelijke vereisten.

Nieuwe wetgeving in 2024

De problematiek rondom fatbikes heeft geleid tot toenemende druk op de overheid om actie te ondernemen. Op 24 september 2024 heeft de Tweede Kamer dan ook gestemd over de motie(4) met betrekking tot de goedkeuring van nieuwe regels om de veiligheid te verbeteren. De meerderheid van de Tweede Kamer heeft gestemd voor de invoering van een minimumleeftijd van veertien jaar voor het rijden op fatbikes. Op deze manier worden jonge kinderen beschermd tegen de gevaren van het besturen van deze relatief snelle en zware fietsen. Daarnaast is er ook gestemd voor een helmplicht voor fatbikers die harder kunnen dan 25 kilometer per uur. Bestuurders moeten bovendien een bromfietsrijbewijs hebben als hun fatbike in de bromfiets-categorie valt.(5)

Dat de Tweede Kamer pas recentelijk met de nieuwe regelgeving heeft ingestemd, terwijl de problematiek rondom fatbikes al langer bekend is, heeft te maken met enkele juridische vraagstukken. Deze juridische vraagstukken draaien om een gebrek aan specifieke wetgeving en moeilijkheden bij handhaving door de verschuiving van de verantwoordelijkheid en ontoereikende wetgeving. Zo voorziet de Wegenverkeerswet 1994 momenteel alleen in minimumleeftijden voor motorvoertuigen, waardoor aanpassing van de wet nodig is om de voorgestelde minimumleeftijd van veertien voor fatbikes te implementeren. Daarnaast is uit een rapport van adviesbureau Sweco(6) gebleken dat kenmerken zoals banddikte geen direct verband tonen met verhoogde onveiligheid, wat het moeilijk maakt om fatbikes juridisch te onderscheiden van andere elektrische fietsen. Wanneer er nieuwe regels worden ingevoerd voor de fatbike, zouden deze regels dan voor alle type elektrische fietsen moeten gelden. Bovendien stelt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dat er een risico bestaat voor een zogenoemd waterbedeffect: strengere regels zouden de markt simpelweg verschuiven naar andere tweewielers die vergelijkbaar zijn met fatbikes.(7)

Reacties

De motie die is aangenomen, is een stap richting meer veiligheid, maar de verwachte nieuwe regelgeving wordt niet onverdeeld positief ontvangen. Zo wijst de fatbike-industrie erop dat de meeste fatbikes veilig zijn en voldoen aan de wettelijke normen. Het probleem ligt volgens hen niet bij de fatbikes op zichzelf, maar vooral bij het illegaal opvoeren van de voertuigen. In plaats van strengere regels voor alle fatbikes, pleit fabrikant Brekr voor een minimumleeftijd voor alle e-bikes. Immers kunnen alle elektrische fietsen opgevoerd worden en dan gevaarlijk zijn voor jonge kinderen.(8)

Ook lijkt het waterbedeffect, waar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat over waarschuwde, al plaats te vinden: een paar dagen na de bekendmaking van de verwachte nieuwe regelgeving werd de zogeheten ‘skinny-bike’ geïntroduceerd. Deze lichtere, smallere variant van de fatbike heeft een korter zadel en is in hoogte verstelbaar om te voldoen aan de verwachte regelgeving en verkeersveiligheidsnormen.(9)

Toekomstige ontwikkelingen

De recente ontwikkelingen zijn een stap in de richting van meer veiligheid, met name voor jonge kinderen. Echter, het is onzeker hoe effectief deze maatregelen zullen zijn op de lange termijn. Handhaving zal een cruciale rol spelen in het succes van de toepassing van de verwachte regelgeving. Als de handhaving namelijk niet geïntensiveerd wordt, bestaat er het gevaar dat illegale en opgevoerde fatbikes nog steeds veelal blijven deelnemen aan het verkeer en risicovolle situaties zullen veroorzaken.

Daarnaast is de verwachting dat de discussie door zal gaan over de juridische classificatie van fatbikes. Met de toenemende populariteit en opkomst van elektrische vervoersmiddelen, zoals fatbikes, andere e-bikes, scooters en straks misschien de skinny-bikes, zullen er in de toekomst waarschijnlijk nog meer aanpassingen in de wetgeving nodig zijn om technologische ontwikkelingen bij te houden en tegelijkertijd de verkeersveiligheid te waarborgen.

Conclusie

De fatbike heeft zich gevestigd als een populair vervoersmiddel, maar de toename van ongevallen en veiligheidsrisico’s door (vaak illegale) opgevoerde fatbikes hebben geleid tot strengere regelgeving waarover in september 2024 is gestemd. Een nieuwe minimumleeftijd van veertien jaar moet vooral jongere bestuurders beschermen. Daarnaast is de Tweede Kamer van plan om een helmplicht in te stellen. De fatbike-industrie benadrukt zelf dat illegale, opgevoerde voertuigen het probleem vormen, niet de fatbikes zelf, en pleit voor bredere regelgeving voor alle e-bikes. Daarnaast is al een lichtere variant, de 'skinny-bike', geïntroduceerd om te voldoen aan de nieuwe regels. De effectiviteit van deze wetgeving zal waarschijnlijk sterk afhangen van een goede samenwerking tussen overheid, fabrikanten en handhavingsinstanties.

Bronnen

(1). ‘Welke regels gelden voor mijn elektrische fiets (e-bike, elektrische bakfiets en fatbike)?’, Rijksoverheid.nl
(2). ‘VeiligheidNL: meer ongelukken met fatbikes, maar exacte cijfers moeilijk te krijgen’, nos.nl
(3). ‘De fatbike: voor- en nadelen op een rij’, anwb.nl
(4). Kamerstukken II 2023/24, 29398, nr. 1115.
(5). ‘Meerderheid Tweede Kamer stemt voor helmplicht en verbod op fatbike onder de 14’, nos.nl
(6). Effecten minimumleeftijd fatbikes en andere elektrische fietsen 2024, p. 12.
(7). ‘Tweede Kamer: pas vanaf veertien jaar op fatbike’, binnenlandsbestuur.nl
(8). ‘Fabrikanten fatbike komen met 'skinnybike' om nieuwe wet te omzeilen’, nos.nl
(9). ‘Fabrikanten fatbike komen met 'skinnybike' om nieuwe wet te omzeilen’, nos.nl