Op zondag 23 februari 2025 vond in Schiedam een ernstig incident plaats waarbij een dertienjarige jongen het leven verloor als gevolg van een steekpartij. De vermoedelijke dader, eveneens pas 13 jaar oud, werd kort na het voorval aangehouden. Beide jongens waren klasgenoten en zouden eerder betrokken zijn geweest bij een mislukte straatroof.(1) Dit voorval, dat een grote impact had op de lokale gemeenschap, staat niet op zichzelf.
Integendeel: dit tragische incident vormt slechts één van meerdere recente voorbeelden die wijzen op een zorgwekkende toename van wapengeweld onder jongeren in Nederland. Uit cijfers blijkt dat het aantal incidenten waarbij jongeren betrokken zijn bij geweld met wapens aanzienlijk is gestegen. Ook het aantal ziekenhuisopnames als gevolg van steekwapengeweld vertoont een duidelijke toename.(2)
Deze ontwikkelingen roepen dringende vragen op over de aard en omvang van het probleem, de onderliggende oorzaken, het huidige juridische kader en mogelijke beleidsmaatregelen ter voorkoming en bestrijding van jeugdgerelateerd wapengeweld. In dit artikel worden deze thema’s nader onderzocht.
Cijfers en trends
De beschikbare cijfers wijzen op een significante toename van wapenbezit onder jongeren. In 2024 registreerde de politie maar liefst 358 aanhoudingen van jongeren in het bezit van een vuurwapen, hetgeen neerkomt op gemiddeld bijna één aanhouding per dag. Dit aantal vertegenwoordigt een stijging van 40 procent ten opzichte van vier jaar eerder.(3) Daarnaast werden in 2024 1357 wapens in beslag genomen bij jongeren - een toename van bijna 200 ten opzichte van 2023. Het ging hier niet alleen om vuurwapens, maar de inbeslaggenomen wapens variëren verder van stootwapens en stroomstootwapens tot slag-en steekwapens zoals messen, knuppels en boksbeugels. Steekwapens werden het vaakst aangetroffen. Voor de stijgende cijfers is vooralsnog geen eenduidige verklaring beschikbaar, aldus de politie.(4)
De politie vermoedt dat het daadwerkelijke aantal jongeren in bezit van wapens waarschijnlijk aanzienlijk hoger ligt. De betreffende cijfers dienen dan ook vooral als indicatie voor bredere trends en ontwikkelingen binnen deze problematiek.(5)
Uit onderzoek blijkt verder dat, ondanks een algemene daling sinds het begin van deze eeuw, het aantal minderjarigen dat is veroordeeld voor (poging tot) doodslag sinds 2016 weer licht is toegenomen, met een opvallend vaker gebruik van steekwapens. Dergelijke geweldsincidenten betreffen vaak ruzies waarbij dader en slachtoffer elkaar doorgaans kennen, en er sprake is van een toename in individueel gepleegd geweld met messen. De aandacht voor messengeweld in deze periode is toegenomen, wat mogelijk mede de stijging in registratie verklaart.(6)
Oorzaken van toenemend wapengeweld onder jongeren
De toenemende normalisatie van wapengebruik onder jongeren is het resultaat van een complexe verwevenheid van sociale factoren. Allereerst worden wapens niet alleen gezien als middel tot zelfverdediging, maar tevens steeds vaker fungeren als statussymbool, met name tegen reëel bendegeweld in kwetsbare wijken.(7)
Daarnaast speelt de digitalisering van de illegale wapenhandel een faciliterende rol. Via versleutelde chatgroepen op platforms als Telegram en het Dark Web kunnen snelle en anonieme transacties plaatsvinden, waardoor jongeren wapens als “eenvoudig te verkrijgen” ervaren. Deze digitale infrastructuur belemmert opsporingsdiensten in hun handhavingscapaciteit, aangezien de handel doorgaans pas bij arrestaties of inbeslagnames aan het licht komt.(8)
Uit een diepgaand onderzoek naar wapengeweld onder Rotterdamse jongeren blijkt verder dat risicofactoren, zoals sociale uitsluiting, beperkte toekomstperspectieven en het wegvallen van corrigerende invloeden van van bijvoorbeeld de kerk, school en gezin bijdragen aan de verhoogde kans op betrokkenheid bij geweldsincidenten.(9) Tegelijkertijd wijst een analyse van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid erop dat met name steekwapens in bepaalde criminele jeugdnetwerken tot de standaarduitrusting behoren. Deze wapens worden in die context gebruikt ter intimidatie of om een reputatie binnen rivaliserende groepen op te bouwen.(10) Een goed voorbeeld van een dergelijke situatie is geweld dat plaatsvindt tussen rivaliserende drillrapgroepen. Een drillrapgroep is een collectief van jongeren dat zich bezighoudt met het maken van drillrapmuziek. Deze muziekstijl kenmerkt zich door agressieve teksten over geweld, rivaliteit en het harde straatleven. In Nederland zijn drillrapgroepen vaak verbonden aan specifieke postcodegebieden en gebruiken ze hun muziek en videoclips om rivaliserende groepen uit te dagen, wat kan leiden tot daadwerkelijke confrontaties en geweldsincidenten. De leden van deze groepen dragen in hun video's vaak maskers of bivakmutsen en tonen wapens zoals messen of (nep)vuurwapens.(11)
Strafrechtelijke vervolging en civielrechtelijke aansprakelijkheid
Het bezit van wapens is in Nederland in beginsel verboden. De Wet wapens en munitie staat het bezit uitsluitend toe onder strikte voorwaarden, met name voor jagers en sportschutters.(12) Jongeren die in strijd met deze wet wapens bezitten of gebruiken, kunnen strafrechtelijk worden vervolgd.
In Nederland geldt voor jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar het jeugdstrafrecht, dat is gericht op pedagogische interventie en waarbij vrijheidsbeneming in een jeugdinrichting slechts als ultimum remedium, oftewel als laatste redmiddel, wordt toegepast. Mede gelet op de toename van wapengeweld onder jongeren is het echter wel de vraag of dit jeugdstrafrecht als laatste redmiddel daadwerkelijk afschrikkend genoeg werkt. In uitzonderlijke gevallen, zoals bij zeer ernstige feiten, kan voor 16- en 17-jarigen toepassing van het adolescentenstrafrecht plaatsvinden. De rechter heeft dan de mogelijkheid om sancties op te leggen conform het volwassenenstrafrecht.(13) Voor kinderen jonger dan 12 jaar is strafrechtelijke vervolging wettelijk uitgesloten. Wel kunnen opsporingsautoriteiten zoals de politie en het Openbaar Ministerie gebruikmaken van dwangmiddelen zoals verhoor en fouillering.
Indien wapengeweld leidt tot lichamelijk letsel of overlijden, kunnen slachtoffers of nabestaanden zelf civiele aansprakelijkheid inroepen, met name op basis van de onrechtmatige daad op basis van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor deze aansprakelijkheid gelden in Boek 6 van het BW de volgende hoofdregels. Voor kinderen jonger dan 14 jaar geldt risicoaansprakelijkheid voor ouders of wettelijke vertegenwoordigers, ongeacht enige vorm van eigen schuld (artikel 6:169 lid 1 BW). In het geval van 14- en 15-jarigen zijn de minderjarigen zelf in beginsel hoofdelijk aansprakelijk, waarbij ouderlijke aansprakelijkheid alleen geldt indien aantoonbaar sprake is van het tekortschieten in de zorg-en toezichtsplicht (artikel 6:169 lid 2 BW).(14) Vanaf 16 jaar is de minderjarige in principe volledig zelfstandig aansprakelijk op basis van artikel 6:162 BW.
Preventieve beleidsmaatregelen
Ter bestrijding van wapengebruik onder jongeren is al in december 2020 het Actieplan Wapens en Jongeren gepresenteerd door het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit plan omvatte een pakket aan operationele en preventieve maatregelen, uitgewerkt in vijftien pilotgemeenten in samenwerking met onder andere de politie, het Openbaar Ministerie, Halt, de Raad voor de Kinderbescherming en jeugdhulporganisaties. De kern van het plan omvatten intensivering van preventief fouilleerbeleid, wapeninleveracties, vroegsignalering via scholen en jongerenwerk en de implementatie van wetenschappelijk onderbouwde evaluaties.(15)
Uit een voortgangsrapportage van december 2024 blijkt dat de inleveracties tot duizenden ingeleverde vuurwapens hebben geleid. Daarnaast wordt gewerkt aan de verbetering van gegevensuitwisseling tussen gemeenten en ketenpartners, alsmede aan snellere doorgeleiding van risicogevallen naar passende jeugdhulptrajecten.(16)
Hoewel het actieplan dus een belangrijke impuls heeft gegeven aan de bestrijding van wapengebruik onder jongeren, blijkt uit een evaluatie van het Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum (WODC) dat het plan onder hoge tijdsdruk is ontwikkeld en destijds gebaseerd was op beperkte kennis van de doelgroep. Als gevolg daarvan bleken verschillende maatregelen moeilijk uitvoerbaar, weinig doelgericht of zelfs averechts te werken. Gemeenten gaven aan dat onduidelijkheid bestond over welke jongeren met de acties bereikt moesten worden en hoe effectief bepaalde inventies waren. Positief aan het actieplan is dat het leidde tot meer lokaal onderzoek en vergote bewustwording bij betrokken partijen. De evaluatie concludeert dat structurele gedragsverandering onder risicogroepen vooral vraagt om langdurige, persoonsgerichte preventieve inzet via bijvoorbeeld het jongerenwerk.(17)
Toekomstige implicaties
Ondanks enkele kritiekpunten op het Actieplan Wapens en Jongeren van het WODC is er ter uitvoering van het Actieplan Wapens en Jongeren wel een wetswijziging van de Wet wapens en munitie voorbereid. Deze beoogt een verbod op de verkoop van (bepaalde) gebruiksmessen aan minderjarigen en op het dragen daarvan in de openbare ruimte. Deze aanscherping dient ter beperking van de beschikbaarheid van potentieel dodelijke wapens in risicogroepen.(18)
Conclusie
De toename van wapengeweld onder jongeren in Nederland vormt een urgente maatschappelijke en juridische uitdaging. Cijfers tonen een significante stijging in zowel het bezit als het gebruik van wapens door jongeren, waarbij met name steekwapens frequent voorkomen. De oorzaken zijn veelzijdig en raken aan zelfverdediging en statusdynamieken, gemakkelijke toegang tot wapens via digitale kanalen en sociale uitsluiting. Hoewel het Actieplan Wapens en Jongeren uit 2020 waardevolle impulsen heeft gegeven, zoals bewustwording van het probleem en lokaal onderzoek, blijft een structurele gedragsverandering onder jongeren gezien de stijgende cijfers tot dusver uit.
Effectief beleid vereist daarom een langdurige, persoonsgerichte aanpak, versterkte juridische kaders en grensoverschrijdende samenwerking om online wapenhandel tegen te gaan. Alleen door een integrale benadering waarin preventie, handhaving en maatschappelijke ondersteuning worden gecombineerd, kan het toenemende wapengeweld onder jongeren duurzaam worden teruggedrongen in dienst van een veiligere samenleving.
Bronnen
(1) NOS, 'Verdachte (13) dodelijke steekpartij Schiedam nog zeker twee weken vast', nos.nl, 26 februari 2025.
(2) NOS, 'Wapengeweld maakt jonge slachtoffers: 'Gevoel dat we tweede VS worden'', nos.nl, 24 maart 2025.
(3) Van Wely, M, 'Tieners dragen steeds vaker vuurwapens: schrikbarende stijging, maar echte getal vele malen hoger ', telegraaf.nl, 11 februari 2025.
(4) NOS, 'Vorig jaar meer wapens bij jongeren in beslag genomen', nos.nl, 11 februari 2025.
(5) NOS, 'Vorig jaar meer wapens bij jongeren in beslag genomen', nos.nl, 11 februari 2025.
(6) WOCD, 'Meer doodslagzaken met messengeweld onder jeugdigen in 2021 dan in 2016', wocd.nl, 17 juni 2024.
(7) Panorama, 'Aantal jongeren dat vuurwapen draagt fors gestegen: 'Statussymbool'', panorama.nl, 11 februari 2025.
(8) De Groot, H, 'Tieners dragen steeds vaker vuurwapens, hoe komt dat? ‘Online eenvoudig te verkrijgen'', metronieuws.nl, 14 maart 2025.
(9) Frank M. Weerman, Robby A. Roks, Jeroen B.A. van den Broek & Jip C. Willink, “HET IS EEN PROBLEEM, MAAR NIET VOOR MIJ” Een onderzoek naar de achtergronden van wapens en wapengeweld onder jongeren in Rotterdam', p. 103-106.
(10) Wolsink, J, & Ferwerda, H. 'Een scherpe blik op steekwapenproblematiek', hetccv.nl, 2024, p. 43-44.
(11) NU, 'Wat is drillrap en waarom horen we er opeens veel over?', nu.nl, 14 augustus 2020.
(12) Justis, 'Wet wapens en munitie', justis.nl.
(13) CCV, 'Wetten en regels voor wapenbezit', hetccv.nl.
(14) Wetboekplus, 'Boek 6 Artikel 169 (6:169 BW)', wetboekplus.nl.
(15) Rijksoverheid, 'Actieplan Wapens en Jongeren', rijksoverheid.nl, 11 november 2020.
(16) Rijksoverheid, 'Beleidssamenvatting van het verdiepende onderzoek naar wapens en jongeren', rijksoverheid.nl, 11 december 2024.
(17) WOCD, 'Probleem van wapengeweld onder jongeren vergt meer dan actieplan', wocd.nl, 8 maart 2023.
(18) Overheid.nl, 'Wijziging van de Wet wapens en munitie (verkoop en dragen van messen)', internetconsultatie.nl.