Het groeiende aantal soevereinen: De maatschappelijke problemen en de juridische gronden.

Het groeiende aantal soevereinen: De maatschappelijke problemen en de juridische gronden. 

De afgelopen tijd is er vaker sprake van intimidatie van lokale politici, ambtenaren, rechters, journalisten en wetenschappers door soevereinen.(1) Deurwaarders krijgen bijvoorbeeld steeds vaker te maken met geweld door soevereinen.(2) Dit komt volgens de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders door het toenemende aantal soevereinen. Ook de president van de Hoge Raad zegt zich zorgen te maken over het groeiende aantal burgers dat zich soeverein verklaart.(3) Volgens haar gaat het vooral om kwetsbare burgers die door de verspreiding van desinformatie nog verder wegzakken in de ellende. Een voorbeeld hiervan is Melissa, zij werd overgehaald om soeverein te worden door vrienden, omdat dit een oplossing leek voor hun financiële problemen.(4) "Zij zeiden tegen ons dat als we soeverein waren, we onze schulden niet hoefden af te betalen. Geen belasting, geen boetes, geen hypotheek. Niks!’’ Haar toenmalige echtgenoot is al snel om, maar Melissa twijfelt nog: ‘‘Ik dacht, waar gaat dit over?’’ Dit bleek echter schijn, want Melissa en haar toenmalige echtgenoot bleven achter met een gezamenlijke schuld van 50.000 euro.

Soevereinen

Soevereinen zijn mensen die zichzelf ‘soeverein’ of ‘autonoom’ hebben verklaard. Zij geloven dat de Nederlandse overheid geen macht over hen kan uitoefenen en dat zij daardoor zelf kunnen bepalen of de Nederlandse wet- en regelgeving op hen van toepassing is.(5) Soevereinen vinden dat het individu zelf de hoogste autoriteit is en willen niet onderdrukt worden door een overheid die zelfbestuur onmogelijk zou maken. Zij geloven in zekere mate dat er een kleine kwaadaardige elite aan de macht is, die handelt vanuit een geheim groter plan. Deze elite heeft volgens hen het doel om de bevolking te onderdrukken en bevindt zich in de wetgevende, rechterlijke, uitvoerende macht en binnen de media en de wetenschap. 

Deze gedachten worden vooral onderbouwd door middel van het natuurrecht, waarbij universele, niet door de mens gemaakte, onveranderlijke wetten centraal staan. Hierbij kan worden gedacht aan universele principes dat men niet mag stelen of doden. Veel soevereinen interpreteren het natuurrecht op hun eigen manier. Deze interpretatie staat vaak haaks op het huidige rechtssysteem. Zij vinden dat de natuurlijke persoon een fictie is, die is gecreëerd door de Nederlandse staat. En dat dit eenzijdig opgelegd is, omdat er nooit een overeenkomst is gesloten. Soevereinen noemen zichzelf mens, en zijn dus geen natuurlijk persoon. Naast het natuurrecht worden ook het gewoonterecht en het maritiem recht vaak gebruikt. Er zijn zelfs soevereinen die geloven dat de soevereiniteit in Nederland is overgedragen aan de geallieerden nadat koningin Wilhelmina naar Engeland vluchtte in 1940, omdat zij de grondwet na de oorlog niet opnieuw zou hebben geratificeerd. De zelfverklaarde soevereiniteit komt oorspronkelijk uit de Verenigde Staten. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw ontstond daar het idee van de ‘sovereign citizen’. Dit ontstond uit protest tegen het gezag en belastingen van de federale overheid. 

In Nederland worden de soevereinen onderverdeeld in drie categorieën. Onder de eerste categorie vallen de soevereinen die zo onafhankelijk mogelijk willen leven binnen het systeem, zonder het systeem af te wijzen of gewelddadig te zijn. Deze soevereinen betalen wel nog belasting en houden zich aan de Nederlandse wet- en regelgeving. Maar hebben bijvoorbeeld wel eigen onderwijs of een eigen medisch systeem, waardoor zij zich isoleren van de Nederlandse maatschappij. De tweede categorie zijn de soevereinen die geloven dat de Nederlandse overheid illegitiem is en onttrekken zich daardoor aan het huidige systeem. Dit zijn de mensen die brieven sturen naar bijvoorbeeld de Belastingdienst of naar gemeenten om hun contract met de overheid op te zeggen.(6) Ook betalen ze geen huur, belasting en boetes. De derde categorie bestaat uit soevereinen die zich actief verzetten tegen het huidige systeem, mogelijk met geweld. Door de verspreiding van het beeld van een kwaadaardige elite komen sommige soevereinen tot de conclusie dat verzet door middel van geweld noodzakelijk is. Deze vermeende elite wordt regelmatig bedreigd met burgerarresten of tribunalen. Ook worden geregeld adressen en persoonsgegevens van bijvoorbeeld deurwaarders of ambtenaren verspreid over het internet. 

Maatschappelijk probleem

Burgers die zich soeverein verklaren, brengen verscheidene maatschappelijke problemen met zich mee. Allereerst is het toenemende geweld tegen de vermeende elite een groot probleem. Zoals hierboven is vermeld, vinden sommige soevereinen het noodzakelijk om zich met geweld te verzetten tegen het huidige systeem. Zo zijn afgelopen februari twee mannen opgepakt die zich soeverein hebben verklaard, nadat ze een deurwaarder en politieagenten hebben bedreigd.(7) De rechtbank Midden-Nederland heeft beiden veroordeeld tot een gevangenisstraf. Volgens de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders zijn deurwaarders niet snel geneigd om aangifte te doen, omdat ze vaak te maken hebben met een-op-een contracten. Hierdoor zal er snel sprake zijn van het ene woord tegen het andere, zeker als er geen getuigen zijn. Een ander voorbeeld van verzet door middel van geweld is de burgemeester van Gorinchem die met de dood bedreigd is door een man die zichzelf autonoom verklaarde.(8) 

Het zelfstandig verklaren van soevereiniteit biedt voor sommige een uitweg voor schulden of andere problemen met overheidsinstanties.(9) Doordat soevereinen zich onttrekken aan de Nederlandse wet- en regelgeving betalen ze geen belasting of boetes meer. Ook rekeningen, de huur en verzekeringen worden niet betaald. Het gevolg hiervan is dat schulden zich zullen opstapelen. Wat vervolgens weer zal zorgen voor meer confrontaties met deurwaarders en politie. Dit leidt ertoe dat deze mensen alleen maar meer in de schulden raken, waardoor zij ook meer stress zullen ervaren. Een opeenstapeling van schulden en stress kan dan vervolgens ook voor mentale problemen zorgen. Hierdoor zal deze vermeende uitweg tot veel grotere problemen zorgen dan de problemen waar dit een uitweg voor zou zijn geweest. 

Vaak worden deze mensen door desinformatie op het verkeerde been gezet. Doordat het gedachtegoed van de soevereinen een uitweg biedt voor bijvoorbeeld mensen met schulden of problemen met overheidsinstanties of voor mensen die door omstandigheden teleurgesteld zijn of geen vertrouwen meer hebben in de overheid, gaat het hier vaak om kwetsbare mensen die vatbaarder zijn voor dit gedachtegoed.(10) Mensen die wanhopig zijn, zijn gevoeliger voor desinformatie. Zo werd iemand gevraagd of ze nooit heeft gedacht dat het misschien te mooi was om waar te zijn: ‘‘Nee, eigenlijk niet. Ik zat zo diep in de schulden. Toen iemand me vertelde dat ik daarvan af kon komen, wilde ik dat maar al te graag geloven.’’(11) Soevereinen die het soevereine gedachtegoed willen verspreiden spelen hierop in. Zij plaatsen de zorgen en de twijfels die de mensen hebben met betrekking tot de overheid in een frame dat het handelen van de overheid onderdeel is van een vooropgezet plan. Waardoor mensen eindelijk een antwoord krijgen op hun vragen en deze informatie zomaar overnemen, zonder echt na te gaan of het juiste informatie is. Soms wordt er ook geld verdiend met het verspreiden van desinformatie. Denk dan bijvoorbeeld aan iemand die een ‘juridische toolkit’ voor 29,95 euro verkoopt, met daarin informatie over ‘hoe je uit het systeem stapt’.(12) Er worden zelfs neppe rijbewijzen verkocht en er bestaan cursussen over hoe je autonoom moet leven.(13)

Deze problemen werken elkaar alleen maar in de hand. Doordat het vaak mensen zijn met schulden of problemen met de overheid, zijn ze vatbaarder voor deze desinformatie. Hierdoor zullen ze nog meer in de problemen of schulden raken, waardoor ze wellicht wanhopiger worden en geweld zullen gebruiken tegen de overheid. 

Juridische gronden

De rechter krijgt steeds vaker te maken met zaken, waarin mensen beweren soeverein te zijn en dat ze zich dus niet aan de huidige wet- en regelgeving hoeven te houden. De juridische argumenten van het soevereine gedachtegoed zijn te herleiden tot drie principes.(14) Ten eerste wordt beargumenteerd dat de wet alleen van toepassing is op rechtspersonen en natuurlijke personen, niet op de ‘mens’. Vaak valt dit samen met het verwerpen van officiële documenten en een burgerservicenummer, zij vinden dat de overheid hiermee een persoon creëert die onder het wettelijk gezag van die overheid valt, zonder nadrukkelijke instemming van de soevereine mens. Ten tweede betogen zij dat het recht en het overheidsgezag berusten op een contractuele overeenkomst met individuen. Dit draait om het idee van ‘wederzijdse instemming’, er kunnen hen enkel verplichtingen worden opgelegd waarmee ze expliciet hebben ingestemd. Vaak wordt hierbij het publiekrecht gereduceerd tot privaatrecht, door soevereinen ook wel ‘burgerrecht’ genoemd. Er wordt gesteld dat de overheid zelf een bedrijf is, dat rechters ingeschreven moeten zijn bij de Kamer van Koophandel en dus dat de overheid geen verplichtingen kan afdwingen zonder contract. Ten derde zou het recht niet geldig zijn, de Staat wordt al niet legitiem gezien. De voornaamste invulling van dit argument is dat het gezag na afloop van de Tweede Wereldoorlog nooit officieel zou zijn overgedragen aan de Nederlandse autoriteiten, waardoor het bezettingsregime van de geallieerden nog steeds geldt. Hieronder volgen een aantal voorbeelden van hoe de rechter omgaat met dit soort argumenten en hoe hij oordeelt over de juridische gronden. 

In de eerste zaak wilde de eiser zijn inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen niet betalen.(15) Hij stelde zich op het standpunt dat de aanslagen in strijd waren met artikel 94 van de Grondwet, internationale verdragen en de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). De rechtbank oordeelde hier dat de door de eiser genoemde rechten uit de UVRM zijn neergelegd in een ieder verbindende verdragen zoals het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en het Internationaal Verdrag voor de Burgerlijke en Politieke Rechten en als zodanig door de rechter zijn te toetsen. Deze verdragen staan in hun algemeenheid niet in de weg aan belastingheffing van inwoners van een Staat. Voor zover eiser zich zelfstandig beroept op de UVRM, geldt dat dit geen verdrag is en evenmin is aan te merken als een besluit in de zin van artikel 94 van de Grondwet van een volkenrechtelijke organisatie, zodat die beroepsgrond reeds daarom faalt. De stelling dat geen aanslagen aan hem kunnen worden opgelegd en dat de Belastingdienst niet gerechtigd is om hem een uitnodiging tot het doen van aangifte toe te zenden, omdat hij geen overeenkomst met de Staat heeft gesloten, vindt voorts geen steun in het recht. 

Tien jaar later deed zich een soortgelijke zaak voor. De eiser in deze zaak wilde zijn gemeentelijke belastingaanslagen niet betalen, omdat hij geen overeenkomst heeft gesloten met de gemeente en het niet duidelijk is wie hem op welke grond een aanslag kan opleggen.(16) Hij stelt dat bestuursrechtelijke wetten niet op hem van toepassing zijn, omdat hij autonoom geboren is en zelf de keuze kan maken om niet meer mee te doen met het Nederlandse systeem. De rechtbank heeft hier overwogen dat het niet mogelijk is om je te onttrekken aan de in Nederland geldende wetten. Gebondenheid aan de wet is geen keuze, maar een verplichting. Alle inwoners van Nederland hebben zich aan de wet te houden en moeten belasting betalen, tenzij de wet een uitzondering geeft. De wet kent echter geen uitzondering voor de aangevoerde feiten en omstandigheden: dat hij zichzelf als autonoom beschouwt en zich niet gebonden acht aan de wet neemt niet weg dat hij daaraan gebonden is. Eiser moet daarom de belastingaanslagen betalen. Het argument dat je als soeverein geen belasting hoeft te betalen, werd dus door de rechtbank meermaals weerlegd. 

In de laatste zaak werd door betrokkene gesteld dat hem als vrij en soeverein mens van vlees en bloed geen sanctie kan worden opgelegd.(17) Hij stelt dat de beschikking waarbij de sanctie is opgelegd opgestuurd is naar de natuurlijke persoon, terwijl hij een mens is. De natuurlijke persoon kan de overtreding niet hebben begaan, omdat deze slechts een fictie is, gecreëerd door de Nederlandse staat en voorzien van een BSN-nummer. Hij stelt daarbij dat dit eenzijdig is opgelegd en dat het geen rechtsgeldigheid heeft, omdat er nooit met natte inkt een overeenkomst is gesloten. Het Gerechtshof oordeelde dat een ieder die in Nederland woont, leeft of verblijft zich dient te houden aan de in Nederland geldende regels. Daartoe behoren onder andere de regels omtrent de inschrijving in de Basisregistratie Personen en de daaraan gekoppelde toekenning van een burgerservicenummer. De gelding van de regels is niet afhankelijk van een met natte inkt ondertekende overeenkomst. Hier wordt het argument dat een soeverein mens geen sanctie kan worden opgelegd, omdat er geen contract is getekend door het Gerechtshof weerlegd.

Conclusie

Het groeiende aantal soevereinen zal zorgen voor maatschappelijke problemen. Ten eerste zal het geweld tegen deurwaarders, politieagenten en ambtenaren toenemen. Daarnaast zal het soevereine gedachtegoed zorgen voor meer schulden en meer problemen met overheidsinstanties. Ook worden mensen door desinformatie op het verkeerde been gezet, waardoor ze in nog grotere problemen komen. Wel wordt deze desinformatie telkens weer door de rechter weerlegd. In meerdere uitspraken maakt de rechter korte metten met de juridisch onhoudbare argumenten over de natuurlijke persoon en de overeenkomsten die niet gesloten zouden zijn.

Bronnen 

  1. NCTV, ‘Soevereinenbeweging ondermijnt democratische rechtsorde’, nctv.nl, 9 april 2024.

  2. NOS, ‘Deurwaarders: meer last van geweld, met name door soevereinen’, nos.nl, 21 mei 2025.

  3. NOS, ‘Hoge Raad bezorgd over 'autonomen': 'Kwetsbare burgers die verder wegzakken'’, nos.nl, 2 december 2023. 

  4. Pointer, ‘Melissa (48) geloofde dat ze autonoom kon worden en zit elf jaar later nog steeds in de schulden’, pointer.kro-ncrv.nl, 17 september 2023.

  5. AIVD, NCTV, ‘Met de rug naar de samenleving, een analyse van de soevereinenbeweging in Nederland’, april 2024.

  6. NOS, ‘Hoge Raad bezorgd over 'autonomen': 'Kwetsbare burgers die verder wegzakken'’, nos.nl, 2 december 2023. 

  7. Rechtspraak, ‘Celstraf voor 'soevereinen' die deurwaarder en agenten bedreigden’, rechtspraak.nl, 12 februari 2025. 

  8. NOS, ‘Burgemeester Gorinchem op de markt bedreigd met de dood’, nos.nl, 8 november 2023.

  9. AIVD, NCTV, ‘Met de rug naar de samenleving, een analyse van de soevereinenbeweging in Nederland’, april 2024.

  10. AIVD, NCTV, ‘Met de rug naar de samenleving, een analyse van de soevereinenbeweging in Nederland’, april 2024.

  11. Pointer, ‘Melissa (48) geloofde dat ze autonoom kon worden en zit elf jaar later nog steeds in de schulden’, pointer.kro-ncrv.nl, 17 september 2023.

  12. NOS, ‘Coronaprotest: mensen verklaren zich ‘stateloos’ met brief aan gemeente’, nos.nl, 3 december 2021. 

  13. Pointer, ‘Melissa (48) geloofde dat ze autonoom kon worden en zit elf jaar later nog steeds in de schulden’, pointer.kro-ncrv.nl, 17 september 2023.

  14. L. de Boer, ‘Soevereinen en autonomen in recht en rechtspraak’, NJB 2024/254, p. 304-310.

  15. Rb. Noord-Holland 16 augustus 2013, ECLI:NL:RBNHO:2013:10915.

  16. Rb. Overijssel 23 oktober 2023, ECLI:NL:RBOVE:2023:4166.

  17. Hof 29 oktober 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:10153.